Ο μεγάλος ζωγράφος του 16ου αιώνα, Μιχαήλ Δαμασκηνός και λίγα λόγια για το έργο του -του Ιεροδιακόνου Σιλουανού Πεπονάκη

Η Κέρκυρα είναι αυτή που σώζει το μεγαλύτερο γνωστό σύνολο έργων του Μιχαήλ Δαμασκηνού, του σημαντικότερου ζωγράφου εικόνων του 16ου αιώνα.

Για την ζωή και την δράση του μεγάλου καλλιτέχνη σώζονται λίγα μόνο στοιχεία. Ο Μιχαήλ ή Μιχέλης Δαμασκηνός γεννήθηκε γύρω στο 1530-35 και ήταν υιός κάποιου Τζώρτζη, ενώ ο ίδιος είχε μία κόρη, την Αντωνία, που παντρεύτηκε τον Καστρινό ζωγράφο Γιαννά Μαντούφο. Διετέλεσε μέλος της Ελληνικής αδελφότητος της Βενετίας από το 1577 ως το 1582, ενώ στην Βενετία πρέπει να βρισκόταν από το 1574.

Κατά την εκεί παραμονή του ζωγράφισε πολλές από τις εικόνες του τέμπλου του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, διακόσμησε τις κόγχες του ιερού και της προθέσεως και ασχολήθηκε πιθανότατα με την αντιγραφή έργων Ιταλών ζωγράφων του 16ου αιώνα.

Το 1584 τον βρίσκουμε στην Κρήτη, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα του ανετέθη η τοιχογράφηση του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, για την οποία, παρά την προκαταβολή των εξήντα δουκάτων, ποτέ δεν πήγε στην Βενετία. Το 1590 ζωγραφίζει την Αποτομή του Ιωάννου που βρίσκεται στην Κέρκυρα, για την οποία θα κάνουμε μια μικρή αναφορά, και το 1591 την Α' Οικουμενική Σύνοδο που βρίσκεται στο Μουσείο Χριστιανικής Τέχνης του Ηρακλείου.

Αν και δόκιμος ζωγράφος ο Μιχαήλ τα μόνα γνωστά έργα του είναι μόνο φορητές εικόνες. Οι περισσότερες από τις εικόνες του ακολουθούν την πατροπαράδοτη εικονογραφία και τεχνοτροπία, με δυτικές επιδράσεις σε δευτερεύοντα σημεία που αφομιώνονται οργανικά, ενώ άλλες εικόνες του είναι εμπνευσμένες από σύγχρονα ιταλικά έργα, κυρίως Ενετών ζωγράφων, όπως ο Veronese και ο Tintoretto.

Η χρονολογική κατάταξη των έργων του μεγάλου ζωγράφου και η διάκριση φάσεων στην καλλιτεχνική του εξέλιξη είναι προβλήματα που τα δυσχεραίνει περισσότερο η σπανιότητα των χρονολογημένων έργων, αφού χρονολόγηση φέρουν μόνο η κόγχη του Αγ. Γεωργίου, η αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου, και η Α' Οικουμενική Σύνοδος. Σαν χρονολογικό τεκμήριο έχει προταθεί και η υπογραφή του ζωγράφου, που απαντάται συνηθέστερα ως ΧΕΙΡ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ή ΧΕΙΡ ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ή ακόμη ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΧΕΙΡ ή και ΠΟΙΗΜΑ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΥ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ.

Χαρακτηριστικό των έργων του Μιχαήλ είναι το τριανταφυλλί σάρκωμα που απλώνεται σε κάθε προπλασμό. Λίγες πινελιές πλάθουν τους όγκους. Σε ορισμένες εικόνες τα φώτα, πολύ χυμώδη και ελεύθερα, θυμίζουν παλαιότερα έργα. Ο Δαμασκηνός χρησιμοποιεί συχνά δευτερεύοντα δυτικά στοιχεία, ακόμη και σε αυτά τα έργα και χωρίς να διασπάται η ενότητα του έργου.

Ιδιάζον χαρακτηριστικό του Μιχαήλ Δαμασκηνού είναι ότι ζωγράφιζε πάντα ξύλινους θρόνους και ποτέ μαρμάρινους, που είναι τόσο κοινοί στα έργα άλλων Κρητικών ζωγράφων.

Ο Δαμασκηνός έχαιρε μεγάλης φήμης και απόδειξη αυτού είναι ότι, ενώ διέμεναν στην Βενετία πολλοί άλλοι ζωγράφοι, αυτόν μόνο κάλεσαν από την Κρήτη για να ζωγραφίση τον Αγ. Γεώργιο των Ελλήνων. Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους ζωγράφους ήταν πολύ μεγάλη. Εικονογραφικοί τύποι που αυτός εισήγαγε, έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς και αντιγράφηκαν μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, όπως π.χ. Η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου. Στον πίνακα αυτόν εκτός από τους τέσσερις αγγέλους, που κατεβαίνουν από τμήμα κύκλου στο επάνω μέρος της εικόνας, παραδοσιακή είναι και η απόδοση των πτυχών στο ιμάτιο του Προδρόμου και στα ρούχα των δύο μεσόκοπων ανδρών με διάφορους τόνους του ιδίου χρώματος, που δεν συγχέονται ή με συμπληρωματικά χρώματα στο ιμάτιο του μεσήλικα άνδρα, που εικονίζεται μετωπικά, όπου συνδυάζονται το τριανταφυλλί με το γαλάζιο και το λευκό.

Ο Άγιος Ιωάννης γονατιστός με το κεφάλι σκυμμένο περιμένει να τον αποκεφαλίση ο δήμιος, που στέκεται πίσω του με υψωμένο το σπαθί, επειδή ήλεγξε τον Ηρώδη “διά Ηρωδιάδα την γυναίκα Φιλίππου του αδελφού αυτού ότι αυτήν εγάμησεν”. Αριστέρα η Σαλώμη, φορώντας σύγχρονη ιταλική ενδυμασία, κρατάει ένα μεγάλο πινάκιο για να παραλάβη το κεφάλι του Αγίου “... και έδωκεν αυτήν τω κορασίω, και το κοράσιον έδωκεν αυτήν τη μητρί αυτής”.

Στο βάθος αριστερά εικονίζεται ο Ηρώδης ανάμεσα στους συνδαιτημόνες. Την σύνθεση κλείνει δεξιά ένας κυκλικός πύργος με καγκελόφρακτο παράθυρο όπου ήταν φυλακισμένος ο Άγιος Ιωάννης. Ο κάμπος είναι χρυσός, ενώ το αυχμηρό έδαφος έχει αποδοθεί φυσιοκρατικά. Ο Ιωάννης φοράει βαθυγάλανη μηλωτή και καστανό ιμάτιο. Καταπληκτικές πανοπλίες και περικεφαλαίες κοσμούν τα σώματα του δημίου και του αξιωματικού.

Στα γυμνά μέρη ο προπλασμός είναι καστανόφαιος, το σάρκωμα σταρένιο, ο γλυκασμός φαιοπράσινος και τα φώτα λίγα αλλά έντονα, ενώ πάνω στον χρυσό κάμπο διακρίνεται με δυσκολία η επιγραφή Η ΑΠΟΤΟΜΗ ΤΗ(Σ) ΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤ(ΟΥ) ΙΩΑΝΝΟΥ.

Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω πώς εδώ απλά γίνεται μια μικρή αναφορά στον Μεγάλο αυτόν καλλιτέχνη με την εξαίρετη ποιότητα και αίσθηση, γιατί δεν είναι δυνατόν μια τέτοια φυσιογνωμία να εξαντληθή στα μικρά όρια αυτού του άρθρου.

πηγή: http://www.parembasis.gr/2000/00_08_23.htm